Frostbite (bevriezing)

Frostbite, ofwel bevriezing, is een verschijnsel wat bij extreme koude kan voorkomen: bij temperaturen lager dan -15°C kan dit verschijnsel snel optreden, maar ook bij hogere temperaturen is er gevaar. Hierbij kunnen uitstekende lichaamsdelen zoals neus, oren, vingers en tenen beschadigd raken door de vorst. Deze lichaamsdelen hebben weinig spieren en bevinden zich op ruime afstand van het hart, waardoor er minder bloed stroomt. Door de lage temperaturen vernauwen de bloedvaten zich, waardoor er nog minder bloed deze lichaamsdelen kan bereiken.
Omdat de term frostbite beter de lading dekt van het verschijnsel, zullen wij deze term hier ook hanteren.

Wat veroorzaakt frostbite?

De belangrijkste veroorzaker is uiteraard vorst: het moet vriezen om van frostbite te kunnen spreken. Daarbij is er een aantal versterkende factoren:

• Wind: als het harder waait, kan er meer warmte afgevoerd worden van het lichaam. Hierdoor koelt het lichaam en de genoemde lichaamsdelen sneller en verder af. Dit vergroot het risico op frostbite aanzienlijk.
• Hoogte: Op grote hoogte maakt het lichaam extra rode bloedlichaampjes aan, als reactie op de kleinere hoeveelheid zuurstof in de lucht. Hierdoor wordt het bloed stroperiger en stroomt het minder makkelijk door de bloedvaten. In combinatie met de eerder genoemde vernauwing van de bloedvaten door de lage temperaturen kan dit leiden tot een snelle intrede van frostbite.
• Roken: Roken vernauwt de bloedvaten en maakt ze minder flexibel. Dit vergroot de kans op frostbite. Ook een hoog cholesterol kan leiden tot soortgelijke problemen.
• Natte kleren: Natte kleren bevorderen de afgifte van warmte aan de omgeving en koelen een lichaam dus sneller af.
• Slechte bloedcirculatie: Het dragen van strakke kleding beperkt de bloedcirculatie.

Gevolgen van frostbite

Er zijn diverse stadia in frostbite. De meeste mensen in Nederland hebben de eerste fase al zelf ervaren: de huid wordt wit en begint te tintelen. Dit merken we al wanneer we bijvoorbeeld fietsen door de regen bij een temperatuur net boven 0°C: er is veel wind (rijwind) en de natte handen verliezen snel warmte. Wanneer we lang door fietsen gaat het echt pijn doen en worden de handen gevoelloos en rood: de tweede fase is bereikt. Wanneer de handen nog verder afkoelen (tot onder 0°C) kom je in de derde fase: het weefsel raakt beschadigd en zenuwen kunnen afsterven. Behandeling moet onmiddelijk volgen, anders ontstaat droog gangreen. Dit is het afsterven van weefsel door bevriezing. De huid wordt zwart en sterft af. Het kan noodzakelijk zijn om lichaamsdelen te amputeren.

Andere vormen

Behalve bevriezing zijn er nog meer voorbeelden van schade die kan ontstaan door lage temperaturen. Een voorbeeld hiervan zijn wintertenen. De tenen of vingers zwellen op en jeuken behoorlijk. Het is echter vrij onschuldig en meestal niet chronisch. Met het aantrekken van juiste kleding zijn de belangrijkste preventieve maatregelen vaak al genomen.

Een ernstiger aandoening zijn loopgraafvoeten. Loopgraafvoeten (trench foot) zijn obekend geworden in de Eerste Wereldoorlog, toen tienduizenden soldaten dag in dag uit met hun natte laarzen in de natte loopgraven stonden. Voeten worden rood of blauw, zwellen op en vertonen blaren en open wonden. In feite beginnen de voeten te rotten, terwijl ze nog aan het lichaam vastzitten. Gangreen kan ontstaan en de voeten rest vaak nog slechts amputatie, om de dood te voorkomen. In tegenstelling tot frostbite hoeft het voor loopgraafvoeten niet te vriezen: temperaturen onder de 16°C zijn laag genoeg om te leiden tot loopgraafvoeten.