Algemene staat van de Alpen
Meer en meer mensen maken gebruik van de mogelijkheden die het hooggebergte biedt. Denk aan raften, klimmen, canyoning en wintersport. Vooral voor wintersport worden er grote aanpassingen gedaan in het landschap: het bouwen van hutten, het aanleggen van skipistes en de constructie van skiliften. Het maakt de bergen toegankelijker, maar ook minder uitdagend, puur en mooi. Je bent geen pionier meer als je een berg beklimt.
Uiteraard heeft dit ook zijn positieve kanten: het is veiliger geworden in de bergen. Je kunt tegenwoordig gered worden door helikopters (hoewel er zelfs in 2017 nog flinke gebieden zijn zonder dekking in het hooggebergte), of door de bergreddingsbrigades en bent niet meer afhankelijk van een hospice boven op een bergpas. Aan de andere kant is de afstand tussen berghutten relatief klein, waardoor mensen wellicht onvoorzichtiger worden en in slechtere conditie de bergen in gaan.
Bij slecht weer, bijvoorbeeld mist of sneeuw kan een hut echter ver weg zijn en het leuke sneeuwveldje je net nog sneeuwballen gooide een verraderlijke gladheid waar het plotseling spannender kan worden dan je lief is.
Men slaat adviezen van de lokale bevolking in de wind of informeert er zelfs niet naar, huurt geen gids in en kijkt nauwelijks naar de weersverwachting. Daarbij gooit men peuken, blikjes en plastic soms achteloos op de grond en past men het volume waarop men praat niet aan op de stille omgeving. Of zoals ik begin september 2017 merkte: men heeft fijne bluetooth-speakers zodat de hele wandelgroep mee kan genieten van de muziek.
Klimaatverandering in de Alpen
Ook in de Alpen, of juist in de Alpen, hebben we te maken met klimaatveranderingen. Of dit het gevolg is van een versterkt broeikaseffect, toeval of een veranderend circulatiepatroon doet nauwelijks ter zake. Feit blijft dat gletsjers razendsnel smelten en dat oude kaarten dus steeds minder betrouwbaar zijn en dat er al eerder in het seizoen rekening gehouden moet worden met apere gletsjers, gletsjers waar geen verse sneeuw op ligt en enkel uit ijs bestaan.
Wat er in de toekomst gaat gebeuren met het klimaat is erg onzeker. Er bestaat een kans dat de golfstroom minder sterk wordt en dat we daardoor in een kouder klimaat terecht komen. Bewijs is hier nog niet voor gevonden en deze theorie wordt dan ook steeds minder aangehangen. Het meest waarschijnlijk is dat het ieder jaar iets warmer wordt met af en toe een sprong in de temperatuur. Zo zijn de zomers van 2003 en 2006 absurd heet geweest in West-Europa en de herfsten van 2005 en 2006 behoren tot de 2 warmste in zeker 300 jaar. In de afgelopen jaren zijn er opnieuw diverse records gebroken: de zomers van 2018, 2019 en 2020 waren allen zéér warm. Zowel qua temperatuur als qua neerslag in de zomer (met hoge neerslagsommen maar ook hoge sneeuwvalgrenzen), maar ook een gebrek aan sneeuw in de winter. Een medewerker van de lift “Langfluhe” in Saas Fee wees mij er op dat er op 3000m hoogte nog sneeuwkanonnen staan omdat het simpelweg niet sneeuwzeker meer is.
Dit heeft grote gevolgen op de korte termijn en kan afsmelt-processen behoorlijk versnellen.
Dit alles betekent niet dat er geen koude of sneeuwrijke winters meer voor kunnen komen. In de winter van 2007-2008 is er vooral in het westelijk Alpengebied erg veel sneeuw gevallen en ook de winter van 2009 was sneeuwrijk in grote delen van de Alpen. Ook halverwege oktober 2009 viel er veel sneeuw in grote delen van de Alpen. Maar het weer is zeer variabel: de winter van 2017 was zeer sneeuwarm, maar de winters van 2018 en 2019 weer sneeuwrijk. Dit is grotendeels natuurlijke variatie, wat de moeilijkheid om klimaatverandering te interpreteren vergroot. Het weer (van dag tot dag, maand tot maand) is heel anders dan het klimaat: een gemiddelde van het weer over tientallen jaren, wat teruggaat tot duizenden jaren terug.
Door het smelten van deze gletsjers komen er nog een aantal gevaren bij:
Er kan water op de gletsjers komen te staan, waarvan het bovenste laagje bevriest. Hier kan vervolgens sneeuw opvallen, waardoor het geheel er strak en sterk uitziet. Niets is echter minder waar! De kans dat je er doorheen zakt is groot.
De rotsen op de top worden niet meer bij elkaar gehouden door de bevroren bodem (permafrost). Grootschalige landverschuivingen en lawines zijn het gevolg. Dit is veel gebeurd in de zomer van 2003, toen het zelfs verboden werd de Matterhorn en Mont Blanc te beklimmen. Recentelijker is het gebeurd in Zwitserland in Bondo met 8 doden tot gevolg en in Italië met de Planpincieux-gletsjer.
Wat de toekomst zal brengen is niet zeker, maar een aantal inschattingen kunnen er gemaakt worden:
- Er valt meer neerslag in korte tijd: ofwel als sneeuw, wat de kans op lawines doet toenemen, of als regen, wat de kans op overstromingen en flashfloods doet toenemen. Bij een flashflood kan het water binnen enkele minuten meters stijgen. Ontsnappen is nagenoeg onmogelijk. Dit heb ik zelf meegemaakt boven Sixt-Fer-a-Cheval, in juli 2007. De weg was op diverse plaatsen weggeslagen, waardoor evacuatie van onze camping onmogelijk was de eerste 2 dagen.
- De sneeuwgrens stijgt. Er wordt geschat dat de sneeuwgrens 400 tot 600 meter zal stijgen komende 100 jaar.
- Gletsjers worden korter en bergen worden instabiel door het smelten van de permafrost. Dit kan leiden tot aardverschuivingen.